МОНГОЛ ЭМЭЭ НАРЫН ГАР ДООРХ АЛТАН ЖОРУУД

 

– Буцалсан усанд хужир хийж гар хөлөө дүрвээс шар ус арилна.
– Хооллохын өмнө жамц давстай ус уухуйд хоолны шингэц сайжирна.
– Сулхан давстай ширгээсэн ус олон өгвөөс хүүхдийн гэдэс гүйлгэхийг зогсоомой.
– Чихэнд хорхой орвоос утасны үзүүрт цавуу түрхэж наалдуулж ав.
– Ураг хөдөлвөөс\дутуу төрөх\ таван лан мөнгө хоёр аяга усанд буцалгаж уулгаваас тогтох.
– Түлэнхийд савангийн хөөс түрхэвээс сайн.
– Могой үлд гарваас хоёр үзүүрт нь тамхины бохь түрхэхэд томрохгүй.
– 3 тогооны хөөг 3 аяга усанд буцалгаж нэг аяга болгоод бүлээн уулга. Савны өвчинд сайн
– Амаржсаны дараа халуурахуйд 3 тогооны хүйсний хөө буцалгаж хүйтэн уулгаваас сайн.
– Чихэр өвс чанаж ууваас толгойн өвчин намдана.
-Хөндлөн буюу хөлөөр төрөхүй хийгээд умайд үхсэн хүүхэд эс гарч эх нь үхэтхийхүйд голомтны шороо усанд зуурч цутгаваас даруй гарах бөгөөд тэр хүүхдийн толгойд шороо наалдсан байх нь маш хайхамшигтай бөлгөө.

– Гэдэс хоржигнох, гэдэс ходоод үргэлж өвдөх, огиулах, зогисох, олгойн хий, өтгөн хатах, эс шингэх өвчинд модон аяганд эм хийж гэдсэнд нь тавьж боодог. Монгол хүн хүүхдийн гэдэс зайлахаас хамгаалж аюулхайд нь аяга хөмөрч боодог. Жижиг лонхонд ус хийж бүснээс нь уядаг.
– Хармагийн шүүс түрхвээс үс өтгөн болно.
– Хоолой багалзуур хавдахуйд цавьны булчирхайн нимгэн дээр эрхий дарам газарт 3-4 дахин хүрэндэй \иод\ түрхэхүйд зүгээр болохыг олон үзвээ.
– Хатагтайн сарын хир алдарахуйд усанд хув буцалгаж уулга.
– Шөрмөс тасарсанд цасан чихэр \глюкоз\ ахиухан хийх сайн.
– Ходоодны гал ихэдсэнд \хүчил их\ -д мах шарж идэх, хүйтэн ус тустай.
– Тосонд хүхэр хайлж бүлээн болгоод түүхий яр боовоос эдгэрэх.
– Хамрын цус эс тогтвоос хүхэр нухаж гуурсаар үлээвээс тогтоно.
– Нярай хүүхэд шөнө уйлах аваас зулын бадам хөхөнд түрхэж хөхүүлбээс сайн.
– Тарваганы гамшиг өвчтөнд холилдвоос архи ууж явбаас үл халдах сайн.
– Хор идэж хордсонд хүйсий нь архиар угаагаад, архи ус хольж уулгаваас сайн.
– Чихэнд шавьж орвоос архи, сүү, ус аль болохыг тусаахуйд сайн.
– Чихэнд хорхой орохуйд архи дусааваас гадагш гарах, шар тос дусаахад дотор нь үхдэг.
– Хожгорт шар харгайн тос, баавгайн тос түрхэх эм.
– Ингэний сүүнд хужир хийж ахарын эсгийд шингээж боовоос хөл гарын шар ус арилна.
– Гар хөлийн шар усанд сайн хужиртай усанд утаатай шар эсгий чанаж бүлээн боовоос сайн.
– Өтгөн хатваас ар үр давс хоёрыг буцалгаж өгөх буй.
– Өрөмний цөцгийд давс хольж түрхвэл хамарт гарсан яр эдгэнэ.
– Айргийн тосонд давс хольж түрхвээс хамарт гарсан яр арилмой.
– Шүд тэсэхүйеэ бэрх өвдвөөс чинжүү давстай хольж зууваас маш сайн.

– Утаагүй галд түлсэн хөх давс шар тосонд найруулж түрхвээс биед гүвэрүү гарсныг анагаана.
– Шар тосонд сонгино нухаж хийхүйд \хошногоор\ өтгөн хатсаныг гаргамой.
– Сонгины цоор сайн хольж чих бөглөвөөс дүлий эдэгмүй.
– Цуунд дүрсэн сонгины хальс тавьж боохойд хөлийн эвэр арилмой.
– Үр үл тогтоогч эхэд тарианы шөлөөр махны үнс даруулж уулгаваас хүүхэд удаж олоод төрсөн нь тогтох буй.
– Хүний өлөн шээсэнд улаан тамхи зуурч түрхвээс хүн, малын хамуу эдгэх сайн.
– Цагаан гүүний сүүнд арц буцалгаж шавшваас хөл гарын шар ус арилна.
– Цавуу дарь хоёрыг найруулж түрхвээс могойн яр эдгэнэ.
– Шар тосонд шүдэнзний толгой найруулж түрхвээс хувилсан шарх эдгэнэ.
– Архинд тогооны хөө найруулж уухуйд нярайлсны дараа цус алдахыг зогсоомой.
– Тогооны хөө зөгийн балаар найруулж буцалсан усаар даруулж ууваас хоолой хавдахыг анагаана.
– Хүхрийг шүлсэнд зуурч түрхвээс архины хороор хамар улайсныг эдгээнэ.
– Шар тосонд хүхэр найруулж түрхвээс хожгор толгойд үс ургана.
– Ямааны тархинд цасан чихэр\глюкоз\ найруулж ууваас шөрмөс тасарсаныг эдгээнэ.
– Шар тосонд глюкоз найруулж түрхвээс хөлдөж шархласныг эдгээнэ.
– Эрийн шээсэнд хусны хальс дэвтээж уухуйд сарын тэмдэг хаагдсаныг ирүүлмой.
– Таван салааг хойлигийн шөлөөр даруулж уухуйд ходоодны шарх анагаах тустай.
– Ямааны сүүнд цагаан төмс чанаж уухуйд цайвар хаванг хөөж дотуур хөөрлөг дарагдах сайн.

– Сайн архинд нэг жин буудайн гурилын исгэвэр зуурч чанаад шаарийг нь шүүж орхиод архийг нь сарын тэмдэг ирсэн орой нэг аяга, маргааш үдийн хэрд нэг аягыг, нар гарахад нэг аягыг тус тус уулгаваас үр таслах хүсэл нь 50 нас хүртэл найдвартай биелэх болно.
– Улаан манжингийн шүүс зөгийн балтай найруулж уулгаваас дотуур хөөрлөг дарахдаа маш сайн.
– Зөгийн баланд жүрж найруулж худгийн хүйтэн усаар даруулж уулгаваас хоолойн хавдар эдгэнэ.
Ардын  эмчилгээ
Бөөрний архаг өвчинд: 7 ширхэг чандагны баас хандалж уух мөн
Зэрлэг цахилдагны шар цэцгийг дөрөвдvгээр сарын 15-20 ний vед 3-9 ширхгийг нэг өдөр зажлан шvvсийг залгих сайн.
Шээс элбэгшихэд: Чихэр өвсний ханд уухад сайн
Цусны даралт байнга ихэсдэг хvнд: Залуу загын vнс тооройн буулт, сайн чанарын буудайтай хамт буцалгаж /нэг литр усанд гурван халбага vнс, нэг халбага хужир/ хийнэ. Олон дахин шvvгээд өдөрт гурав хувааж гурван удаа ууна.
Бамбай булчирхайн томорсныг: Чонын хэлээр 3-7 удаа шөнө бvр хөхvvлбэл сайн.

Хоол шингэхvйд:

Тас, ёл, хар галууны хоолой идвээс сайн нөлөөтэй.
Цусны даралт ихэсвэл: Цагаан тvрvvний ишийг нь цэвэрлээд хөлийнхөө уланд долоо хоног дэвсвэл даралт буурдаг. Мөн зэрлэг шар төмсийг ингэний сvvнд буцалгаж уухад даралт буурна.

Уушгины архагшсан /хvнд/ өвчинд: Эхээсээ төрмөгц vхсэн /сvvгээ амлаагvй /ишигний уушгийг дангаар нь нь буюу ишигний өвчний тантай хамт идэж, ууж хэрэглэвээс сайн. Мөн зэс саванд тараг хийн удааж балыг нь шингээж уух буюу уушгиа гаднаас нь хавтгай зэсээр хөхvvлэх сайн.

Уушги цоорсонд: Туйпланг аливаа архагширсан өвчинд эрт дээр vеэс хэрэглэж байжээ.

Хоол vл шингэхэд: Чонын ходоод хэрэглэвээс сайн

Цусны өвчинд: Шvр /улаан/ -ийг бага бага хэрэглэхэд vр дvн сайтай. Мөн шинэхэн ургасан халгайгаар ханд бэлтгэж уувал сайн.
Цус тогтооход: Алтан ургамал хэмээн ургамал сайн

Цөсний хvvдийн үрэвсэл, суулгалт, цус алдалтыг эмчлэхэд: Сөд өвсийг хэрэглэдэг
Хорт хавдар ходоодны vрэвсэлийг эмчлэхэд: Хус модны онгил /зача/ гэдэг vvгээр өтгөн ханд бэлтгэж уулгаж эмчлэхэд сайн.

Зvрхний өвчинд: Задыг хоол хvнсэндээ амт оруулан хэрэглэвэл сайн.
Зvрхний өвчнөөс шалтгаалсан хаванд: Бугын хуучин ясан эврийг шатааж vнсийг нь буцалгаж уувал сайн. Мөн Тарваганы хатаасан тархи, шар шувууны махны шөл хэрэглэвээс vр дvнтэй.

Нарийн өвчинд /улаан хоолойны/:
А.Загасны хатаасан мах гаансаар татах тустай.
Б.Сохор номингийн махыг шалз чанаад шөлийг нь уух vр дvнтэй.
В.Элээ шувууны мах,цөс идэж уух сайн
Г.Болзлогын шөл өгвөл хоол ордог.
Д.Хус модны онгилоор ханл бэлтгэж ууваас сайн

Ходоодны хорт хавдарт:
A.Хойлгийн мах цус хэрэглэх шинээр нь
Б.Зэрлэг гахайн баас, алтан гагнуур, таван салаа мэт орсон тан уух.
B.Шаргалжуутын хар хадны /өттэй/ рашаанаас ууж өтийг нь залгих зэргээр дээрх эмчилгээнvvдийг зэргэцvvлэн жилд хоёр удаа эмчилгээ хийж цаашид жил бvр эмчилгээг хийвэл сайн.

Элэгний архаг өвчинд: Шаргалжуутын Лхамын рашааныг /бар vр/-тэй хамт хэрэглэвээс сайн.
Элэгний хатууралд: Элээний элэг маш сайн

Уйрагжин

 

Уйгур үсэг
Босоо уйгур үсгийг Их Монгол төр халх түмний дээдэс Хэрэйд, Найманаас авжээ.

Уйгурууд VIII зуунд Сири-ээс эрт үедээ христийн шашин авсныг гэрчлэх доорх бичээс Турфанаас дорношоо орших Булаик суурингаас олджээ.

Уг бичээст Вифлеемийг – Бидильхим; Иродыг – Иродис хан; Мессия –Мсиха гэж бичжээ. Уг бичээст уйгур гэх үг байхгүй боловч судлаачид уйгурын бичээс гэнэ. СИЭ ТББ-ын судлаачид энэ сэдвээр хийсэн судалгаагүй тул энэ удаа байгаа материалыг хүргэнэ.

Плано Карпины "Монголуудын түүх" номондоо "Чингис хаан хэсэг завсар авсны дараа бэлтгэлээ базаж Гуирын нутаг руу дайтахаар морьдов; тэр хүмүүс - христийн шашны несториан урсгалтан; тэр тэднийг дайрж эзлээд урьд бичиг үсэггүй байсан Татарууд [Хамаг монголууд] тэдний үсгийг авч Монгол үсэг гэж нэрлэх болвой" гэж бичжээ. Плано Карпины Хэрэйдийг Гуир гэж бичжээ. Тэгэхээр Хамаг монголууд үсэг бичгээ христийн шашны неосторян урсгалтанаас авжээ.

Рубрук Бэш балга хотын уйгурууд нь умарын загалмайтан мал аж ахуйтан, исламын шашинт саррацин хоёр холилдож үүссэн ард түмэн гэдгийг хоёргүй санаагаар хэлжээ. Уйгурыг бүрдүүлсэн загалмайтнууд нь умаршаа Хархорины эргэн тойрон бэлчээр дагаж аж төрж буйг тэр бичжээ. Рубрукын энэ хэсэг халх түмний түүхэнд маш чухал учир эхийг нь уншина уу.

Рубрук Дорны улсаар аялсан номондоо: “Дурьдагдсан Югурууд нь загалмайтан, саррацин [ислам шашинт ард түмэн] хоёрын холиос [ирлийз] бөгөөд миний бодлоор буюу хувийн минь дүгнэлтээр тэд "ганц бүтээгч"-ийг [God; Бог] шүтнэ.

Тэд Чингис хаанд дагаар орсон хотуудад амьдарч байсан бөгөөд тэдний хаанд тэр [Чингис хаан] охиноо өгчээ.

Нөгөө Каракарум (Хархорум) тэдний нутагт оршдог бололтой бөгөөд мөн Пресвитер Иоан хаан болон түүний дүү Унка-гын (Ван хааны) газар тэдний нутагийг тойрон хилэлдэг ажээ.

Сүүлийх нь умаршаа бэлчээр дагаж, Уйгурууд өмнөшөө ууланд аж төрнө. Үүнээс Моалууд (Монголууд) тэдний үсэг бичгийг авч, уйгурууд тэдний гол бичигчид бөгөөд бараг бүх неосториан шашинтан үсэг бичигтэй” гэж бичжээ. Тэр Хархоринг уйгурын газар ус гэж хэлж байна. Мөн несториан шашинт Хэрэйд Ван хааныг Рубрук уйгурт оруулж, несториан болгон Уйгур бичиг мэднэ гэж тэр бичжээ. Неосторян шашинт уйгурууд нь халх түмний дээдэс тул монголууд халх түмний дээдсээс буюу неосторян шашинт Хэрэйд, Найманаас үсэг бичгээ авжээ.

Пресвитер Иоана хааны тухай хэдэн үг: Пресвитер – загалмайтан шашинтны ахлагч гэх ухагдахуун. Өтүгүн нутагт мал аж ахуйтан, загалмайн шашинт Пресвитер Иоана хаан гэгч нэр хүндтэй хаан аж төрж байжээ. Түүнийг зарим судлаачид “Онг” болон “Иоан” хоёр ижил дуудаглагтай учир Хэрэйдийн Онг буюу Ван хаан байх гэж таамаг дэвшүүлжээ.

Рубрукийн бичсэн газар нутгийн баримжаагаар Пресвитер Иоана хаан нь шашин төрийг хослуулж барьсан, эрт үеэс загалмайн шашин дэлгэрсэн Хэрэйдийн хаан, эсвэл Найман хаан байх магадалтай. Мөн Эрт үедээ Хэрэйд, Найманы ард түмэн нэг захиргаанд байх үеэс алдаршсан нэгэн хаан байх магадалтай гэж энэ сэдвээр өөрийн судалгаагүй СИЭ ТББ-ын судлаачид бид таамаглаж байна.

Несториан (НОТ-ын 386-451) нь Констатнинополь дахь нэгэн сүмийн тэргүүн сири хүн байжээ.

Уйгурууд Бэш балга-д очсон баримт
Хуучин Тан төрийн бичиг номд: “Арван таван аймаг баруун тийш Хэ ло луд (Харлагад) очив. Нэг нь Ту фанд (Турфан-өнөөгийн Шинжаан Уйгурын өөртөө засах орон, Турфан тойргийн хот) очив. Нэг нь Ан шид очив” гэж 836-р онд Киргизууд ирж Уйгурын орд балга хотыг шатааснаас болж зугтсан зарим уйгур аймгийг бичжээ.

Бэшбалик хотын туйр БНХАУ-ын Шинжаан Уйгурын өөртөө засах орны Джимсар хошуунд бий. Доорх зургыг харна уу.

Хамаг монголууд XIII зууны эхэнд үсэг бичиггүй байсныг Жүвэйни, Рашид, Плано Карпины, Рубрук дөрөв баталжээ.

Дүгнэлт: Халх түмэн НОТ-оос урьдах 209-р оноос буюу Хүннү төрөөсөө өнөөг хүртэл 2233 жил үсэгтэй бичигтэй аж төрсөөр байна. Хамаг монголууд үсэг бичгээ XIII зуунд халх түмний дээдсээс тухайн үеийн неосториан шашинт, өөрсдийгөө албан ёсоор Хэрэйд, Найман гэх боловч заримдаа югур, гуир гэж нэрэлж байсан ард түмнээс үсэг бичгээ авжээ. Бид Хүннүгийн хойчис халх түмний түүхийг Монгол төрийн түүхэнд нууснаас болж 2233 жилийн үсэг бичгийн соёлтой ард түмэн гэдгээ олж харсангүй байжээ.